Ημερομηνία δημοσίευσης:14/04/2021
Άρθρο απο την Ώρα της Φωκίδας (πηγη: http://www.orafok.gr/articleviews.php?id=26289)
Κανένας δεν θα μπορούσε να φαντασθεί ότι δίπλα στο χωριό Δεσφινα, βρίσκονταν ένας σπουδαίος οικισμός της υστεροελλαδικής / υστερομυκηναϊκης εποχής στην περιφέρεια του κεντρικού παλατιούτων Μυκηνών, και πλησίον των δυο άλλων παλατιών στη Βοιωτία, στην Θήβα και τον Ορχομενό.
Ούτε οι κάτοικοι που όργωναν τον λόφο για σιτηρά και οι συχνά περιδιαβαίνοντάςτα βοσκοί υποπτεύθηκαν ότι πατούσαν επάνω από μια προϊστορική θέση που έμελλε να αποδειχθεί μοναδική κωμόπολη στη Νοτιά Δεσφίνα. Κι όμως από μαρτυρίες στον Καθ. Λυριντζή ηλικιωμένοι βοσκοί αναφέρουν τα περίεργα κυκλώπεια τείχη και μια «σπηλιά» που αργότερα διαπιστώθηκε ως συλημένος τάφος. Υποψιαζόντουσαν ότι κάτι έχει εκεί πάνω ο λόφος που οι προπάτορες τους ονόμασαν Καστρούλι, δηλαδή κάστρο από την μεγαλιθική οχύρωση του λόφου.
Η θέση αυτή αναγνωρίσθηκε από τον αρχαιολόγο Φώτη Ντάσιο το 1992 σε επιφανειακή έρευνα στη Φωκίδα ο οποίος ανέφερε επιφανειακά κεραμικά όστρακα από τη νεότερη ελλαδική ως και τη Ρωμαϊκήεποχή. Αργότερα το 2005, 2012 ο αρχαιολόγος Σωτήρης Ραυτόπουλος επισκέφτηκε εκ μέρους της Εφορείας Αρχαιοτήτων Δελφών λόγω επιχείρησης τυμβωρύχων και διαπίστωσε δυο τάφους που είχαν συληθεί ο ένας μάλιστα είχε καταστραφεί με ανατίναξη. Οι τάφοι φαίνεται από πληροφορίες βοσκών ότι συλήθηκαν τα τελευταία 50 χρονιά.
Η άμεση επέμβαση της Εφορείας Αρχαιοτήτων Δελφών κήρυξε το λόφο στο Καστρούλι ως αρχαιολογικό χώρο.
Ο καθηγητής Ιωάννης Λυριντζής από τις αρχές του 2000 είχε επισκεφτεί το χώρο από πληροφορίες των βοσκών και παρατήρησε επιφανειακά ευρήματα σκόρπια και αναγνωρίζοντας την αξία της θέσης τα κατέθεσε στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Δελφών και οργάνωσε επιστημονική Ομάδα με το Πανεπιστήμιο του Αιγαίου και αμερικάνικα πανεπιστήμια για διεξοδική έρευνα.
Κάνεις δεν φαντάζονταν όταν στις Μάιου 2016 το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο επέτρεπε και με υπουργική υπογραφή, να πραγματοποιηθεί συστηματική ανασκαφική έρευνα από το Πανεπιστήμιο Αιγαίου υπό την επιστημονική εποπτεία του καθηγητή αρχαιομετριας Ιωάννη Λυριντζή και διευθυντή αρχαιολογικής έρευνας τον Καθ. Αθανάσιο Σίδερη σε συνεργασία με τον καθηγητή Thomas Levy του Πανεπιστημίου Καλιφόρνιας Σαν Ντιεγκο.
Κανείς δεν φαντάζονταν το μέγεθος των αποτελεσμάτων και τα μοναδικά ευρύνατα που θα αποκαλύπτονταν στο Καστρούλι, ενας χαμηλός σχετικά λόφος στην είσοδο του κάμπου από ανατολικά προς τη Δεσφίνα, στρατηγικά τοποθετημένη δίπλα σε πηγές, καλλιεργήσιμα εδάφη, προστασία και με όπως φαίνεται επίνειο το κόλπο του Στενού κοντά στην Αντίκυρα.
Ολοκληρώνοντας το πέμπτο έτος αυτής της «περιπέτειας» ετοιμάστηκε με μεγάλη επιμέλεια και ενθουσιασμό από την ομάδα του κ. Λυριντζή, μια ιστοσελίδα που εξηγεί αυτό το όμορφο «ταξίδι» για όλους τους συμμετέχοντας (αρχαιολόγους, αρχαιομέτρες, γεωφυσικούς, τοπογράφους, συντηρητές, μηχανικούς, γεωεπιστήμονες, αρχαιογεωλόγους και γεωλόγους, φοιτητές, ερευνητές, κ.α.). Η σύλληψη του όλου προγράμματος, οι σύγχρονες μέθοδοι που εφαρμόστηκαν και η μεθοδολογία με ψηφιακές καταγραφές και αποθηκεύσειςμε ειδικά προγράμματα (ArchField, OpenDig, ArcheoSTOR) κάθε αντικειμένου αποτελεί πρωτοτυπία. Αντικείμενα όπως η κυβερνοαρχαιολογια, φασματοσκοπικές τεχνικές, η Οπτική Φωταύγεια σε λίθινες επιφάνειες, η ηλεκτρική τομογραφία για τον έλεγχο του υπεδάφους, το γεωρανταρκ.α, τεκμηριώνουν την τεχνολογία, προέλευση, χρονολόγηση εντοπισμό των έργων τέχνης και κατασκευών.
Η Σελίδα www.kastrouli.org παρουσιάζει το χρονικό της έρευνας και στιγμιότυπα στο πεδίο μαζί με τις δημοσιεύσεις, αλλά και την αναδειξη της πόλης της Δεσφίνας και περιλαμβάνοντας τους γειτονικούς Δελφούς μια άλλη επιστημονική δραστηριότητα του κουΛυριντζή με ομάδα ειδικών επιστημόνων.
Η Σελίδα συμπληρώθηκε και με την συμβολή της τοπικής κοινότητας Δεσφίνας τον πρόεδρο της κοινότητας, τον αντιδήμαρχο και τον πρόεδρο του Πολιτιστικού Συλλόγου Δέσφινας Η Πρόοδος, ενώ ο κος Λυριντζής έκανε την τιμή στις τοπικές αρχές μα τους ενημερώσει για τη δημιουργία της ιστοσελίδας να θυμίσει το χρονικό από το 2015 ως σήμερα και να τους πληροφορήσει για την πορεία του έργου, το οποίο εξετάζει τη δραστηριότητα των Μυκηναϊκών ανθρώπων στην περιοχή της Δεσφινας και ΝοτιάςΦωκίδας τα τελευταία 10,000 χρόνια.
ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ
Το Πανεπιστήμιο Αιγαίο εκτελεί από το 2016 και για 5 έτη σημαντική αρχαιολογική έρευνα στον προϊστορικό οικισμό Καστρούλι Δεσφίνας (Φωκίδα), με έγκριση από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο του Υπουργείου Πολιτισμού.
Χορήγηση άδειας στο Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αιγαίου για έναρξη επιφανειακής, γεωφυσικής και ανασκαφικής έρευνας στη θέση «Καστρούλι» Δεσφίνας, ΠΕ Φωκίδας, Περιφέρειας Στερεάς Ελλάδος, στο πλαίσιο πενταετούς προγράμματος (2016-2020) σύμφωνα με την υπουργική απόφαση που υπογράφτηκε 21-06-2016.
Τα ευρήματα ξεκινούν από την Υστεροελλαδική (Μυκηναϊκή) περίοδο (1300-1100 π.Χ.) και εμφανίζεται συνεχής κατοίκηση ως τα κλασσικά χρόνια. Η συστηματική έρευνα αναδεικνύει την περιοχή μας και παρουσιάζει νέα στοιχεία για την Μυκηναϊκή παρουσία στην περιοχή Δεσφίνας-και των μικρών λιμανιών στον Κορινθιακό κόλπο.
Η έρευνα του Πανεπιστημίου Αιγαίου περιέλαβε και εμπειρία φοιτητών με την μορφή Θερινού Σχολείου πιστοποιημένου (με 5 ECTS) και μοναδικού περιεχομένου στην χώρα μας. Προσελκύει φοιτητές διεθνώς, γεγονός που διαφημίζει την χώρα μας και την περιοχή μας, και συμβάλλει ουσιαστικά στην τοπική κοινωνία, στον πολιτιστικό τουρισμό και στην ανάπτυξη της περιοχής.
Στο πρώτο έτος (2016) η υποστήριξη του Παν/μίου Καλιφόρνια Σαν Ντιέγκο που συμμετείχε στην ανασκαφή ήταν καθοριστική για την κάλυψη εξόδων με χαμηλά δίδακτρα (εργατικό προσωπικό, συσκευές, ανασκαφικά εργαλεία, διαμονές κτλ.) μετα από ειδικό Μνημόνιο Συνεργασίας μεταξύ του Πανεπιστημίου Αιγαίου και του Πανεπιστημίου Καλιφόρνιας
Στην συνέχεια τα Πανεπιστήμια Brandeis (με ειδικό μνημόνιο συνεργασίας), το Wesleyan, και το MIT συμμετείχαν με φοιτητές και καθηγητές (http://archsci.aegean.gr/index.php/excavation/; http://archsci.aegean.gr/index.php/en/) με εξειδικευμένο τεχνικό προσωπικό στην ανασκαφή, την επιφανειακή έρευνα, τον καθαρισμό και καταγραφή ευρημάτων, και διαλέξεις.Υπεύθυνη από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Φωκίδας ήταν η αρχαιολόγος Ανθούλα Τσαρούχα.
Τα ευρήματα είναι αποθηκευμένα στον πρώην Μετεωρολογικό Σταθμό Κοινότητας Δεσφίνας (προστατευμένα με σύστημα συναγερμού) με την άδεια του Υπουργείου Πολιτισμού & Αθλητισμού όπου οι φοιτητές και καθηγητές εργάζονται τα απογεύματα, μετά την ανασκαφή. Πολύτιμα ευρήματα φυλάσσονται στο εργαστήριο συντήρησης του Αρχαιολογικού Μουσείου Δελφών.
Το έργο βρίσκεται υπό εξέλιξη και οι αναλύσεις ολοκληρώνονται σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Harvard σε ότι αφορά τα εξαιρετικής σημασίας αποτελέσματα που λαμβάνουμε σχετικά με το γενετικό DNA και διατροφικές συνήθειες των κατοίκων του Υστερομυκηναικού οικισμού σε σχέση με την διασπορά λαών στην Μεσόγειο και Νότια Ευρώπη.
Η διαμονή φοιτητών και διδασκόντων γίνεται στα σπίτια ντόπιων και η διατροφή σε όλες τις ταβέρνες του χωριού. Επίσης το εργατικό και φυλακτικό προσωπικό προέρχεται από την Δεσφίνα ώστε να ενισχυθεί η τοπική κοινωνία. Τα ευρήματα πάντα τα ανακοινώνουμε δημόσια στην πλατεία του χωριού με κάλυψη από ΜΜΕ.
Οι τρεις αντικειμενικοί στόχοι του Προγράμματος εκπληρώθηκαν κατά το δυνατόν λαμβάνοντας υπόψη απρόβλεπτους παράγοντες, όπως προσφάτως η πανδημία.
ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΙ: συμμετοχή σχολείων με ξενάγηση, παρουσίαση κάθε έτος στην πλατεία του χωριού των ευρημάτων και πορισμάτων της έρευνας, αρμονική συνεργασία με τον φιλοπρόοδο πολιτιστικό σύλλογο Δεσφίνας και με την Κοινότητα Δεσφίνας σε θέματα όπως διαλέξεις σε φοιτητές, παροχή μεταφορικού μέσου κ.α.
ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ: σε προπτυχιακούς και μεταπτυχιακούς φοιτητές, στο πλαίσιο μαθημάτων του Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αιγαίουαλλα και αλλοδαπών ΑΕΙ.
ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟΙ: με πολλά νέα αποτελέσματα, αρχαιολογικά ευρήματα και αρχαιομετρικά πορίσματα με καινοτόμα δεδομένα.
Συγκεκριμένα:
•Τα αντικείμενα προέρχονται από την ανασκαφή δυο συλημένων τάφων, και απο τρεις οικίες που έχουν ανασκαφθεί. Είναι κεραμικά ειδώλια, οικιστικά σκευη, οστά ζωών και ανθρώπων κάθε ηλικίας, σφονδύλια, οργανικά υπολείμματα, εστίες, στρώματα καταστροφής, θαλάσσια όστρεα κ.α. Προσθέτουν νεότερα στοιχεία εξαιρετικής σημασίας για την Μυκηναϊκή Φωκίδα και αναδεικνύουν την Δεσφίνα (Δήμου Δελφών) και την ευρύτερη περιοχή της ως πόλο έλξης πολιτιστικού τουρισμού.
•Έχουν μελετηθεί και δημοσιευτεί σε έγκριτα επιστημονικά περιοδικά της αλλοδαπής με δεκατρείς (13), ως σήμερα, δημοσιεύσεις, ώστε έχει τεκμηριωθεί η ηλικία, τεχνολογία κατασκευής, αρχαία διατροφή, βαθμός διατήρησης κολλαγόνου οστών (συνεργασία με Δρ Ι Κοντόπουλο, Πανεπιστήμιο Κοπεγχαγης), ενώ ετοιμάζονται δημοσιεύσεις πρωτοφανών επιστημονικών στοιχείων διασποράς των κατοίκων της περιοχής μας προς την ανατολική Μεσόγειο, εμπορικές σχέσεις μέσω Κορινθιακού κόλπου με άλλες περιοχές, κ.α. σε προγραμματική συνεργασία με το πανεπιστήμιο Χάρβαρντ και Καθ. D.Reich και Δρ. Ιωσήφ Λαζαρίδη με αρχαίο DNA.Όλες οι δημοσιεύσεις πραγματοποιήθηκαν άμεσα ώστε να ενημερωθεί η διεθνής ακαδημαϊκή κοινότητα, σε διεθνή περιοδικά σπουδαίου κύρους και συλλογικό τόμο του Εκδοτικού Οίκου Springer. Όλα τα άρθρα έχουν κατατεθεί στην Εφορεία και την ΔΚΠΑ του Υπουργείου Πολιτισμού & Αθλητισμού.
•Το έργο μας έχει πολλαπλό χαρακτήρα με οφέλη στην τοπική κοινωνία: α) συμμετέχουν ομάδες μαθητών που εκπαιδεύονται και μυούνται στην αρχαιολογία και πολιτιστική κληρονομιά, β) η ανακοίνωση στην πλατεία του χωριού κάθε έτος με το πέρας της ανασκαφικής περιόδου των αποτελεσμάτων της χρονιάς, έχει δημιουργήσει κοινωνική ευαισθησία και συνοχή, γ) τοποθετήθηκε πινακίδα με έγκριση της Αρχαιολογικής υπηρεσίας Φωκίδας που σηματοδοτεί τον προϊστορικό οικισμό του Καστρούλι, δ) οι δημοσιεύσεις έχουν τύχει ευρείας ανάγνωσης απο την ακαδημαϊκή κοινότητα διεθνώς, όπως διαπιστώνεται απο τις αναφορές σε μηχανές προώθησης-αναζήτησης ερευνητικών αποτελεσμάτων, ε) ευελπιστούμε να συμβάλλουμε στην αειφόρο ανάπτυξη της Δεσφίνας και περιοχής της και αύξηση επισκεπτών.
•Σχεδιάζεται προσωρινή περιοδική έκθεση των ευρημάτων σε συνεργασία με τον Δήμο Δελφών και το Υπουργείο Πολιτισμού και Εφορεια Αρχαιοτητων Φωκιδας. Ειδικοί επιστήμονες (συντηρητές, μουσικολόγοι, πληροφορικοί) θα συνδράμουν στο έργο. Ο στόχος είναι να προσφέρεται στην τοπική κοινωνία, τους επισκέπτες, του μαθητές, τους ερευνητές η πληροφορία αυτή.
•Αναπτύσσεται βίντεο με 3Διαστατες απεικονίσεις ευρημάτων, αεροφωτογραφίες με drone κατά την διάρκεια των ανασκαφών, και τον περιβάλλοντα χώρο με στοιχεία περιβαλλοντικής αρχαιολογίας και γεωαρχαιολογίας, με κίνηση και μουσική επένδυση σε δυο γλώσσες (ελληνικά και αγγλικά) που θα περιγράφεται ο σημαντικός για την Φωκίδα-Βοιωτία Υστερομυκηναϊκος οικισμός καθώς και τα αποτελέσματα της αρχαιομετριας που αφορούν διατροφικές συνήθειες των κάτοικων, συγγενικές σχέσεις με DNA, προέλευση της κεραμικής από τοπικούς πηλούς.
•Συνεργαστήκαμε και δημοσιεύσαμε κοινά άρθρα με ελληνικά και αλλοδαπά ΑΕΙ π.χ. Πανεπιστήμιο Πάτρας και ΚαθΙ.Ηλιόπουλο κα ΔρΒ.Ξανθοπούλου, και Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου με Καθ Ν.Ζαχαριά και Δρ Ε.Παλαμάρα, και Δρ Α.Καρύδα ΕΚΕΦΕ Δημόκριτος, ΑΠΘ με την ομάδα του Καθ. Γρήγορη Τσόκα, το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο με τον Επικ. ΚαθΙ.Μπαζιώτη, το Ιόνιο Πανεπιστήμιο με την ομάδα συντήρησης, και από ΗΠΑ, Κίνα, Αγγλία.
•Στο 2020 δεν εκτελέστηκε η προγραμματισμένη ανασκαφή, παρά μόνο μελέτη και συντήρηση λόγω κορωνοϊού και κατατέθηκε η σχετική Έκθεση Πεπραγμένων στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Φωκίδας.
Το έργο έχει ως σήμερα συνδράμει και θα συνεχίσει με κάθε μορφή διευκόλυνσης και εθελοντισμού ο Πολιτιστικός Σύλλογος Δεσφίνας «Πρόοδος», η κοινότητα Δεσφίνας, ο Δήμος Δελφών, και η Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας το έργο του 2020.
Στην ιστοσελίδα που επιμελήθηκε ο κ.Λυριντζής θα περιηγηθείτε με drone και συνεντεύξεις φοιτητών από την Αμερική (https://www.youtube.com/watch?v=YSJTcWh24Eo&feature=youtu.be)
Eπίσηςηλήψηλίθινων δειγμάτωναπότοντοίχο για χρονολόγηση (https://www.youtube.com/watch?v=ADaMcaJAnz0&list=PLIwkBdcSyyiTVqi_xD2kL1RqT6DqNz9g8&index=1 ), και άλλα.
Καλή περιήγηση!
Ιωάννης Λυριντζής, καθηγητής Αρχαιομετρίας-Φυσικών Επιστημών, Πανεπιστημίου Αιγαίου (1999-2021), Κοσμήτορας Τάξης ΙV Θετικών Επιστημών Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Επιστημών &Τεχνών (Σαλτζμπουργκ).
